ALAM TUMBUHAN: KELUARGA CIKU / CIKUIA (Sapotaceae family)

Sabtu, 20 Oktober 2012

KELUARGA CIKU / CIKUIA (Sapotaceae family)

Family : SAPOTACEAE

[Cikuia]

Genus : ARGANIA / ARGAN
1 spesis
ARGAN DURI
Argania spinosa

Pokok argan banyak ditemui di kawasan Sahara Barat terutamanya di Maghribi. Pokok ini sangat bernilai di sana seumpama pokok zaitun kerana minyaknya. Biji-biji argan ditekan untuk mendapatkan minyak argan, minyak argan merupakan minyak menggoreng yang mahal dan sangat berguna. Apabila memasak dengan minyak ini, ia dikatakan memberi rasa pedas yang halus kepada makanan. selain itu, minyak argan telah digunakan dalam pembuatan kosmetik.

Genus : AUBREGRINIA / TAIAN
1 spesis
TAIAN GUINEA
Aubregrinia taiensis

Pokok taian adalah spesis tunggal yang terdapat di Taman Negara Tai, Ivory Coast dan kawasan lain seperti di Ghana dan Liberia.

Genus : AULANDRA / SEMARAM
3 spesis
SEMARAM DAUNPANJANG
Aulandra longifolia

Pokok Aulandra longifolia adalah tumbuhan endemik di Borneo.

Genus : AUTRANELLA / MUKU
1 spesis
MUKU CONGO
Autranella congolensis

Buah muku dilaporkan boleh dimakan. Biji boleh diekstrak untuk mendapatkan minyak yang digunakan sebagai minyak masak.

Air rebusan kulit diambil untuk merawat gonorea, sifilis, dispepsia, kolik dan selsema. Secara luaran, air rebusan kulit digunakan untuk merawat demam, lebam, penyakit kulit dan luka. Kulit yang dihancurkan lumat digunakan untuk membersihkan luka.

Kayu mengandungi saponin.

Genus : BAILLONELLA / KABINDA
1 spesis
KABINDA MINYAK
Baillonella toxisperma

Buah dimakan segar walaupun mengandungi getah. Biji benih mengandungi minyak berlemak yang digunakan dalam memasak. selain itu, minyak bijinya digunakan dalam perubatan tradisional. Ia digunakan secara luaran untuk merawat sakit reumatik.

Air rebusan kulit pokok digunakan untuk merawat masalah buah pinggang, sakit gigi, riket, jangkitan faraj dan gangguan saluran pernafasan dan pencernaan.

Minyak biji digunakan sebagai minyak rambut dan dalam pembuatan sabun.

Genus : BECCARIELLA / TERAK
17 spesis
TERAK CALEDONIA
Beccariella sebertii

Genus : BOERLAGELLA / KEPINDIS
1 spesis
KEPINDIS SUMATERA
Boerlagella spectabilis

Genus Boerlagella hanya mempunyai satu spesis sahaja iaitu Boerlagella spectabilis yang berendemik di Sumatera.

Genus : BREVIEA / BELEWAR
1 spesis
BELEWAR SANGHA
Breviea sericea

Genus : BURCKELLA / BERKELA
13 spesis
BERKELA PAPUA
Burckella obovata

Genus : CAPURODENDRON/ KAPURA
23 spesis
KAPURA TAMPINES
Capurodendron tampinense

Genus : CHROMOLUCUMA / BALAM
2 spesis
BALAM AMAZON
Chromolucuma rubriflora

Genus : CHRYSOPHYLLUM / SAWA
88 spesis
SAWA SUSU
Chrysophyllum cainito

Biji benih adalah bersifat tonik, diuretik, febrifuge, melegakan paru-paru, dan perangsang. Kajian mencadangkan pokok atau buah ini bersifat antioxidant, antidiabetic, antimikrob, anti-radang, hipotensi, dan vasorelaxant. Bahagian yang digunakan dalam perubatan adalah benih, daun, kulit dan buah. Buah boleh dimakan mentah, dengan pulpa yang manis dan beraroma. Biasanya digunakan sebagai bahan ais krim dan sherbet.

Di Mexico, air rebusan kulit diberikan untuk disentri. Tonik: digunakan sebagai infusi kulit dan menyegarkan. Latek digunakan untuk abses. Daun kering dibakar untuk menghalau serangga. Latek yang kering digunakan sebagai anthelmintik.

Di beberapa negara, buah ini digunakan untuk penghidap diabetes. Biji adalah pahit kadangkala digunakan sebagai tonik, untuk cirit-birit dan demam. Buah yang dimakan untuk mengatasi keradangan dalam laringitis dan radang paru-paru. Ia juga digunakan untuk mengubati kencing manis. Di Ivory Coast, Ai rebusan daun digunakan untuk tekanan darah tinggi dan penyakit kencing manis. Di Venezuela, buah-buahan yang belum masak digunakan untuk masalah usus. Di Puerto Rico, buah yang digunakan dalam rawatan kencing manis. Rebus kulit digunakan sebagai tonik dan perangsang; digunakan untuk cirit-birit, disentri, pendarahan dan rawatan gonorea.

Orang Cuba di Miami dilaporkan menggunakan air rebusan daun untuk rawatan kanser.

SAWA PULUT
Chrysophyllum roxburghii

Genus : DELPYDORA / DELPI
2 spesis
DELPI LANSING
Delpydora gracilis

Genus : DIPLOKNEMA / CHIURI
7 spesis
CHIURI MENTEGA
Diploknema butyracea

Pokok chiuri dipanggil pokok mentega di Nepal dan India. Ia adalah pokok pelbagai guna. Produk utama pokok ini adalah ghee (mentega), yang diekstrak dari biji dan dinamakan chiuri ghee atau mentega phulwara. Pokok chiuri telah digunakan untuk banyak kegunaan oleh isi rumah luar bandar di Nepal. Ghee digunakan dalam masakan harian, sebagai bahan api untuk lampu, dan losyen badan; Buah dimakan segar dan digunakan untuk penyulingan alkohol, minyak digunakan sebagai baja, dan pokok itu sendiri digunakan sebagai kayu bakar, dan lain-lain.

Genus : DIPLOON / DIPELUN
1 spesis
DIPELUN BRAZIL
Diploon cuspidatum

Pokok Dipelun brazil adalah jenis pokok balak dan boleh meninggi hingga 27 meter. Buah dipelun boleh dimakan mentah. Buahnya adalah berisi tebal, manis dan agak kenyal.

Genus : DONELLA
Donella ogoouensis

Genus : EBERHARDTIA / AURATA
spesis

AURATA PUTIH
Eberhardtia aurata

Biji benih digunakan untuk mendapatkan minyak yang digunakan sebagai makanan, memasak makanan atau dibuat sabun.

Genus : ECCLINUSA / BAHIA
11 spesis
BAHIA GUINEA

Ecclinusa guianensis

Genus : ELAEOLUMA / ELA
4 spesis
ELA AMAZON

Elaeoluma glabrescens

Genus : ENGLEROPHYTUM / MAGALIS
MAGALIS AFRIKA
Englerophytum magalismontanum

Genus : FAUCHEREA / FAUZIRA

Genus : GLUEMA / GELUMA

Genus : INHAMBANELLA / HAMBA

Genus : ISONANDRA

Genus : LABOURDONNAISIA / LABOR

Genus : LABRAMIA

Genus : LECOMTEDOXA

Genus : LEPTOSTYLIS

Genus : LETESTUA / LETESTUA

Genus : LUCUMA / GUMAI

spesis

GUMAI BALAM

Lucuma reticulata

Genus : MADHUCA / KETIAU

spesis

KETIAU MINYAK

Madhuca motleyana

Genus : MAGODENDRON

Genus : MANILKARA / CIKU
spesis

CIKU CERI
Manilkara subsericea

CIKU HIJAU
Manilkara obovata

CIKU KUNING
Manilkara bidentata

CIKU MERAH
Manilkara kauki

CIKU PANTAI
Manilkara Jaimiqui

CIKU SAWA

Manilkara zapota

Pokok Ciku sawa merupakan pokok dalam keluarga Sapota yang paling biasa dilihat di Malaysia. Pokok Ciku sawa berasal dari kawasan Tropika Amerika dan dibawa ke malaysia ketika penjajahan. Pada asalnya ciku berfungsi sebagai penghasil getah sama seperti getah pokok Getah para. Kini, getah ciku dijadikan bahan makanan seperti gula-gula getah.

Buah Ciku sawa boleh dimakan mentah, atau digunakan untuk membuat sherbets, custard, ais krim, pai, jem, jeli dll. Buah ini dimakan sebagai ubat untuk pencernaan dan cirit-birit

Daun dan tunas yang sangat muda boleh dimakan mentah atau dimasak. Perlu berhati-hati kerana daun yang lebih tua mengandungi alkaloid beracun. Air rebusan daun diambil untuk mengubati demam, pendarahan, luka dan ulser.

Bunga ciku digunakan sebagai salah satu bahan serbuk yang digosok pada tubuh seorang wanita selepas melahirkan anak. Kulitnya adalah astringen, febrifuge dan tonik. Tannin dari kulit kayu digunakan untuk mengubati cirit-birit dan demam. Benih adalah antipiretik, dan ketika dicampur dengan air mereka berfungsi sebagai diuretik. Ia digunakan untuk mengusir batu kencing dan pundi hempedu. Akar digunakan untuk merawat sariawan pada bayi.

Genus : MICROPHOLIS / MIKRO

Micropholis crassipedicellata

Genus : MIMUSOPS / TANJUNG

spesis
TANJUNG MERAH
Mimusops elengi

Genus : NEOHEMSLEYA

Neohemsleya usambarensis

Genus : NEOLEMONNIERA / LEMONI
spesis
LEMONI LIBERIA

Neolemonniera clitandrifolia

Genus : NIEMEYERA

Niemeyera whitei
Niemeyera prunifera

Genus : NORTHIA

Northia seychellana

Genus : OMPHALOCARPUM

Omphalocarpum procerum

Genus : PALAQUIUM / NYATUH

120 spesis
NYATUH GETAH
Palaquium gutta

NYATUH KETAPANG

Palaquium oxleyanum

NYATUH MAYANG

Palaquium ridleyi

NYATUH KETIAU
Palaquium xanthocymum

NYATUH PUTIH
Palaquium herveyi
NYATUH TABAN
Palaquium obovatum

Genus : PAYENA / BALAM
21 spesis
BALAM BERINGIN
Payena leerii

BALAM BINTANG
Payena lucida

Genus : PICHONIA / PIKUN
8 spesis
PIKUN RAJA
Pichonia balansana

Genus : PLANCHONELLA / MENASI
104 spesis
MENASI TELUR

Planchonella obovata

Genus : POUTERIA / PUTERI

240 spesis

Genus Pouteria mempunyai pelbagai spesis dan setiap spesis mempunyai nama tersendiri. Tiada padanan dalam bahasa Melayu. Jika ada ia tidak dikenal secara meluas. Maka nama 'puteri' diambil sebagai padanan kepada nama genus 'pourteria' dan semua spesis dalam genus 'Puteri' akan dipanggil dengan nama Puteri dan nama spesisnya.

PUTERI ABIU

Pouteria caimito

Abiu adalah sejenis tanaman malar hijau yang tergolong dalam keluarga Sapotaceae. lanya berasal dari kawasan tanah rendah Amazon di Brazil dan kini telah tersebar luas di Amerika Selatan dan Amerika Tengah. Di Sabah tanaman ini telah mula ditanam di Stesen Penyelidikan Pertanian, Tenom pada tahun 1984 sebagai salah satu koleksi janaplasma buah-buahan dari luar negeri yang berpotensi unruk dibangunkan.

Pokok abiu adalah sederhana besar dengan ketinggian boleh mencapai sehingga 10 meter. Daunnya tersusun secara berselang (alternate), berbentuk sama ada obovat atau eliptik, bersaiz 10-20 cm panjang dan 3-6 cm lebar. Bunganya jenis hermaprodit, berwarna putih dan keluar dari aksil daun sama ada secara tunggal atau berkelompok antara 2-5 kuntum setiap kelompok. Buah yang muda berwarna hijau, berbentuk eliptik atau bulat, berkulit licin dan kadangkala mempunyai ‘nipple’ yang pendek sebelah bawah buah, tangkai buah yang pendek dan mengandungi banyak cairan bergetah. Buah yang masak berwarna kuning berkilat dan kurang bergetah. Isinya berwarna putih krim, berjus, tekstur halus dan lembut, manis, aroma harum, sedikit bergetah dan mengandungi 1-4 biji yang berwarna hitam dan berbentuk oblong.

Abiu boleh dibiak sama ada melalui biji benih atau secara pembiakkan tampang. Jenis pembiakkan tampang yang sesuai dilakukan ialah cantuman baji ataupun canruman sisi. Anak pokok yang dibiak cara tampang boleh ditanam ke ladang 4-5 bulan selepas mencantum. Biji benih abiu haruslah disemai secepat mungkin (1-2 hari) bagi menjamin pertumbuhan yang baik. Anak pokok dibiak dari bijibenih boleh ditanam ke ladang bila mencapai umur 6-8 bulan selepas disemai. Pokok abiu yang dibiak secara tampang akan mula mengeluarkan buah antara 1-2 tahun selepas ditanam di ladang sementara itu pokok yang dibiak melalui bijibenih hanya mulai berbuah 2-4 tahun selepas menanam.

PUTERI KUNING_TELUR

Pouteria campechiana

Buah Puteri kuningtelur atau biasa dipanggil buah kuning telur atau canistle jika dikisar akan menghasilkan jus berwarna kuning seakan-akan kuning telur. Air rebusan kulit adalah astringen dan diambil sebagai febrifuge dan digunakan pada kulit melecur. Biji benih yang dikisar digunakan sebagai ubat bagi ulser.
Pokok ini menghasilkan lateks yang banyak. Ia diekstrak dan digunakan untuk memusnahkan gam gusi.

PUTERI ANDEAN

Pouteria lucuma

Puteri andean atau biasa dipanggil lukuma berasal dari pedalaman Peru atau di banjaran Andes. Buah seakan buah kuning telur dan mempunyai ciri yang hampir sama dengan buah kuning telur dari segi rupa, warna dan rasa.

Banyak kajian telah dibuat dan hasilnya menunjukkan pokok andean ini berfungsi melawan kanser dan beberapa penyakit lain.

PUTERI KELADAN
Pouteria cladantha

PUTERI MAMEY
Pouteria sapota

Puteri mamey mempunyai buah yang seakan buah ciku tetapi bersaiz besar dengan isi merah darah. Minyak isirong benih digunakan sebagai salap kulit dan sebagai ubat rambut yang dipercayai dapat menghalang keguguran rambut. Pada tahun 1970, ujian klinikal di University of California di Los Angeles gagal mendedahkan apa-apa aktiviti penggalakan pertumbuhan rambut tetapi mengesahkan bahawa minyak benih mamey adalah berkesan untuk menghentikan keguguran rambut akibat dermatitis seborrhoeic. Minyak dikatakan diuretik dan juga digunakan sebagai penenang pada mata dan telinga.

Sisa benih, selepas pengekstrakan minyak, digunakan sebagai bahan balut pada kulit yang sakit. Kernel benih digunakan sebagai julap. Air rendaman benih digunakan sebagai pencuci mata.

Lapisan kulit benih digunakan sebagai ubat untuk masalah koronari dan, diambil dengan wain, dikatakan membantu melawan batu ginjal dan rematik. Orang Aztecs menggunakannya untuk mengubati epilepsi.

Kulitnya pahit dan astringen dan mengandungi lucumin dan glikosida sianogenik. Air rebusan kulit diambil untuk melegakan masalah dada. Teh dari kulit dan daun diminum untuk mengubati arteriosklerosis dan hipertensi.

Sap dalam bentuk getah susu adalah emetik dan anthelmintik dan telah digunakan untuk menghilangkan ketuat dan pertumbuhan kulat pada kulit.

PUTERI MELAKA
Pouteria malaccensis

Puteri melaka merupakan spesis pokok puteri yang tumbuh di Asia Tenggara. Tidak banyak penulisan berkaitan perubatan yang ditemui.

PUTERI MERAH
Pouteria splendens

Genus : PRADOSIA / MARMISA
24 spesis
MARMISA BRAZIL
Pradosia lactescens

Genus : PYCNANDRA / SIAN
12 spesis
SIAN BUNGA-PANJANG
Pycnandra longiflora

Nama 'sian' bukan bermaksud kasihan tetapi bermaksud warna getah yang dikeluarkan oleh batang pokok ini yang bewarna sian [cyan].

Genus : SARCAULUS / PINDIS
5 spesis
PINDIS BRAZIL
Sarcaulus brasiliensis

Genus : SARCOSPERMA / MERABUNG

11 spesis
MERABUNG BUKIT

Sarcosperma arboreum

MERABUNG RAJA
Sarcosperma paniculatum

Genus : SERSALISIA / MANGAR
2 spesis
MANGAR AUSTRALIA
Sersalisia sericea

Suatu masa dahulu, genus Sersalisia ini banyak spesisnya, tetapi kini hanya tinggal dua sahaja dan ada penulis memasukkan dua spesis ini ke dalam genus Puteri. Di Autralia, ia dikenali sebagai Wild Prune, Mangarr, dan Mongo. Orang Kunwinjku dari Arnhem Land Barat memanggil tumbuhan ini "Mandangnud". Selain sebagai makanan iaitu buahnya, benih kadang-kadang digunakan sebagai barang berharga untuk dijual kepada pelancong di rantau ini.

Genus : SIDEROXYLON / TABAN
81 spesis
TABAN HITAM
Sideroxylon reclinatum

Genus : SYNSEPALUM / MIRAK

35 spesis
MIRAK MANIS

Synsepalum dulcificum

Pokok mirak atau biasa dipanggil pokok ajaib merupakan sejenis pokok yang unik. Bersesuaian dengan namanya buah yang berbentuk beri ini akan memberikan kesan peneutralan ke atas sebarang asid.Walaupun buah ini sebenarnya hanya tawar, Ia menyebabkan setiap benda yang dimakan selepas itu akan berasa manis.Ini adalah disebabkan oleh sejenis protein yang dipanggil miraculin.Kesan ini akan dirasai antara satu hingga dua jam selepas makan buah tersebut.Buahnya sedang dikenal pasti sebagai antara sumber yang memberikan rasa manis semulajadi.Ia berasal dari afrika barat di kawasan yang beriklim tropika.Di afrika ia kadangkala digunakan untuk membaiki rasa makanan yang telah rosak atau basi.

Tumbuhan dari keluarga Sapotaceae ini boleh ditanam didalam pasu yang besar. Ia adalah tumbuhan renek yang boleh mencapai ketinggian sehingga 18 kaki jika hidup di habitat yang menyerupai habitat asalnya. Kebiasaannya ia boleh tumbuh sehingga 5 hingga 6 kaki. Ia menghasilkan buah sepanjang tahun.Ia akan menghasilkan buah selepas lebih kurang 4 tahun ditanam.Bunganya kecil berwarna putih. buahnya yang berbentuk beri berwarna hijau ketika mudah dan akan berubah menjadi merah terang apabila masak.Setiap buah mempunyai satu biji. Lapisan yang menyaluti biji ini walaupun tidak mempunyai rasa manis, tetapi akan menghilangkan semua rasa masam pada benda yang dimakan dan menggantikannya dengan rasa manis.Kesan ini akan dirasakan selama sejam atau lebih.

Untuk menanam pokok ini tanah yang agak berasid diperlukan.Ia dapat hidup sempurna pada tanah yang mempunyai pH antara pH 4.5 hingga 5.8. Ia akan mati jika diberikan air yang terlalu banyak namun tetap memerlukan air yang mencukupi.

Dalam perubatan buah ini digunakan untuk merawat demam, kencing manis, malaria, buasir dan batuk. Kandungan gula semulajadi yang dihasilkan oleh buahnya juga amat berguna untuk membantu pesakit kencing manis.